Vlaanderen als bouwsteen van de EU (en omgekeerd)

Met de Conferentie over de toekomst van Europa begint de Europese Unie (EU) aan een grootschalige oefening die het Europees project moet klaarstomen voor de komende decennia. De uitdagingen zijn immers legio, maar de problemen met de Europese constructie zijn dat evenzeer. Dat de Unie daarbij heeft geopteerd voor een door moderne marketeers uitgewerkte formule met flitsende burgerpanels is betreurenswaardig.

Maar de grootste bezorgdheid gaat uit naar de richting die de Toekomstconferentie lijkt te willen inslaan. Al te vaak reduceert het debat zich tot een simpele tegenstelling “méér versus minder Europa”. In feite niets meer dan een oversimplificatie van de complexiteit van Europese samenwerking.

Het is noodzakelijk dat de focus van het denkwerk gaat naar de essentie van de EU, naar het herwaarderen van de kernbeginselen die reeds nu vervat zijn in het Verdrag van Lissabon. Een daarvan verdient, vandaag meer dan ooit, onze volle aandacht: met name het subsidiariteitsbeginsel. Dit fundamentele principe bevat het idee dat de EU slechts mag handelen in die mate dat ze daarvoor beter geschikt is dan de andere nationale, deelstatelijke of lokale overheden. Met andere woorden: beslissingen moeten op het meest adequate bestuursniveau genomen worden.

Wat daarbij echter vaak wordt vergeten, is dat subsidiariteit slechts één kant van de medaille is. De EU is immers niet enkel gehouden tot het respecteren van de (deel)statelijke soevereiniteit, maar dient bovendien ook de grondwettelijke tradities van de lidstaten te eerbiedigen. En net daar wringt het schoentje.

Maar al te vaak kiest de EU ervoor om haar gesprekspartners te reduceren tot de nationale overheden en parlementen van de zeventwintig lidstaten. Dat is echter een gemakkelijkheidsoplossing, die de unieke constitutionele samenstelling van heel wat Europese landen compleet negeert.

Die vaststelling geldt des te meer voor het geval België, waar de verschillende deelstaten over volheid en exclusiviteit van bevoegdheid beschikken. Zonder enige hiërarchie tussen het federale en het deelstatelijke niveau. In België ‘bricht Bundesrecht kein Landesrecht’, tot spijt van wie het benijdt.

Het Vlaams Parlement is zo dus een volwaardig, volwassen en zelfbewust democratisch huis, dat in alle onafhankelijkheid de toekomst van Vlaanderen bepaalt. Het is de soevereine vertegenwoordiger van de Vlaamse natie. Hoog tijd dus dat de EU Vlaanderen als volwaardige partner beschouwt, als essentiële schakel in het Europees besluitvormingsproces.

Het is echter niet enkel aan de EU om te aanvaarden dat, in een (con)federaal België, Vlaanderen (en de andere deelstaten) steeds vaker het meest geschikte politieke besluitvormingsniveau is. Ook België zelf, en dan met name het federale beleidsniveau, moet leren aanvaarden dat Vlaanderen een zelfbewuste deelstaat is, met uitgesproken Europese en internationale ambities.

In die zin is het dan ook tijd voor een update van het Belgisch Samenwerkingsakkoord dat de vertegenwoordiging van de federale en deelstaten op Europees niveau regelt. Dat akkoord stamt inmiddels uit ver vervlogen tijd (1994) en is niet aangepast aan de institutionele realiteit van het uitdovende België.

In die zin is het uitermate cynisch dat de Vivaldi-regering, met de mond vol van zogenaamd “samenwerkingsfederalisme”, deze anomalie weigert onder ogen te zien. Die houding zal echter niet kunnen verhinderen dat Vlaanderen, als volwaardige deelstaat, gehoord wordt in het uittekenen van de Europese krijtlijnen tijdens de Conferentie over de toekomst van Europa.

En ook op langere termijn zal Vlaanderen blijven ijveren voor de consolidatie van de deelstatelijke betrokkenheid bij de Europese besluitvorming, als natuurlijke democratische reflex. Die reflex dient zich te manifesteren op Europees niveau, door de (deel)statelijke soevereiniteit en de nationale constitutionele tradities ten volle te respecteren. Anderzijds moet die reflex ook binnen België tot uiting komen, door voor goed afscheid te nemen van achterhaalde Belgische romantiek en de grondwettelijke realiteit onder ogen te komen: het zwaartepunt van de politieke besluitvorming ligt bij Vlaanderen.

Enkel zo kan Vlaanderen haar rol als fundamentele bouwsteen van de EU vervullen, en enkel zo kan de EU een hoeksteen van de toekomst van een welvarend Vlaanderen blijven, met een sterker uitgediepte interne markt en een open blik op de horizon.